Μια φωνή από τον Τσεσμέ

Μια φωνή από τον Τσεσμέ του 1922

Προσφυγες στο Θησειο

Προσφυγες στο Θησειο

Η μνήνη της Μικράς Ασίας σήμερα, 100 χρόνια από τη Καταστροφή, δεν είναι αποκλειστικά τραυματική. Το βαρύ αίσθημα της απώλειας, των μαζικών δολοφονιών και του ξεριζωμού που χρωμάτισε τα άγρια βιώματα των πρώτων γενιών προσφύγων έχει συμπληρωθεί στις κατοπινές γενιές με τη νοσταλγία και την περιέργεια να γνωρίσουν αυτόν τον τόσο διαφορετικό κόσμο που χάθηκε οριστικά στις φλόγες από την πυρπόληση της Σμύρνης. Για το λόγο αυτό αποκτούν σήμερα μεγαλύτερη αξία οι αναμνήσεις, όσων βίωσαν τα γεγονότα που χώρισαν τη ζωή τους στο πριν και μετά το 1922.

Με μια πρωτόλεια ιστορική συνείδηση ένας απόγονος των προσφύγων από τον Τσεσμέ που έζησε και μεγάλωσε στη Βούλα, ο Μάνος Παυλάκης, ηχογράφησε τον Απρίλιο του 1988 σε μια κασέτα τη θεία του αδερφή του πατέρα του, Ουρανία Γαβαλά που ήταν τότε 98 ετών και έζησε τα γεγονότα του '22 ως νέα γυναίκα. Ο Μάνος Παυλάκης που έφυγε από τη ζωή τον Ιανουάριο του '20, λέει πως είναι σαν μια "μποτίλια στο πέλαγος" το μήνυμα που ίσως κάποτε το βρει κάποιος το ακούσει και το γράψει.

΄Όπως θυμάται η θεία του Ουρανία, στην ευρύτερη οικογένεια από τον Τσεσμέ ανήκει και ο Μίκης Θεοδωράκης με τη μάνα του οποίου ήταν συμμαθήτριες - Παυλάκη λεγόταν και ήταν πρώτη ξαδέλφη της. Μετά πήγε στην Κρήτη. Στο έργο που έγραψε ο Μίκης, το "Ασίκικο Πουλάκι", διέσωσε μικρασιατικούς ήχους και οικογενειακές μνήμες. "Ο πατέρας μου είχε τρία κορίτσια την Ειρήνη, τη Μαρία και την Ουρανία και τ' αγόρια ήταν Μάνος, Δημήτρης, Αντώνης, Γιάννης και πήγαν όλοι στην Αμερική. Πρώτα πήγαν στην Αίγυπτο όπου ήταν πολλοί Πουλάκηδες που τους βοήθησαν, από 'κει να πάνε στην Αμερική. Τα παιδιά πλούτησαν έκαναν εστιατόρια" - θυμάται η Ουρανία την πρώτη τους έξοδο από την πατρογονική γη που είχε χαρακτηριστικά μετανάστευσης. "Πρωτύτερα, παρά τη φυλλοξήρα που κατέστρεψε τις καλλιέργεις μας της σταφίδας, ήταν μέρες ευημερίας".

"Ο πατέρας μου είχε ένα σεντούκι με λίρες. Ό,τι κέρδιζε το 'κανε λίρες". Περνούσαν καλά στη ζωή, ήταν πλούσιοι. "Ο παππούς μου ήταν ο πιο πλούσιος στον Τσεσμέ και ήταν χρόνια χήρος. Είχε σπίτια πολλά νοίκιαζε και πουλούσε, είχε μπακάλικο μεγάλο. Ο πατέρας μου έκανε λουκουμάδες, τους πήγαινε στους Τούρκους αστυνομικούς. Είχε μάθει λογιστική με δάσκαλο". Η αντίθεση με την περίοδο μετά την Καταστροφή ήταν άμεση Και μετά δεν είχαν τίποτα. "Βγήκαμε στη Χίο, στα Καρδάμυλα και μετά ήρθαμε στην Αθήνα".

Στον Τσεσμέ τότε που ζούσαν εκεί, υπήρχε Γυμνάσιο για τα αγόρια και Γυμνάσιο για τα κορίτσια. Εκείνη το Γυμνάσιο το ολοκλήρωσε στην Αθήνα. "Στη σειρά ήταν τα σπίτια στα Πουλακέικα στο κέντρο του Τσεσμέ κοντά στην εκκλησία της Παναγίας. Ήταν μεγάλη εκκλησία και όταν φύγαμε οι Τούρκοι μαυροφορεμένοι τη φρουρούσαν γύρω γύρω".Ο αδελφός της ο Αντώνης είχε μαγαζί στον Τσεσμέ. "Το χειμώνα πουλούσε ξύλα για να φτιάχνουν τα χαλασμένα σπίτια και το καλοκαίρι ήταν ζαχαροπλαστείο που πουλούσε γλυκά που έφερνε από τη Χίο". Το νησί αυτό απέχει μόλις 9 ναυτικά μίλια ήταν το καταφύγιο τν Ελλήνων κατοίκων στις πρώτες εκκαθαρίσεις που έκαναν οι Νεότουρκοι το 1914. "Στον πρώτο διωγμό πήγαμε στη Χίο. Γυρίσαμε πίσω όταν ήρθε ο Ελληνικός στρατός το '20" θυμάται η Ουρανία Γαβαλά που σε μια στιγμή πικρής διαύγειας αναφέρει "Η ζωή μου όλη αν ήταν βιβλίο, θα ήταν ανάρπαστο. Τίτλος; Η προσφυγοπούλα".

Η οικογένεια έφυγε το 1922 κυνηγημένη. "Φύγαμε μ' ένα καϊκι στη Χίο. Ήθελε ο πατέρας μου να επιστρέψει όμως, και πήρε μια βάρκα μαζί με μια θεία μου και ξεκίνησε και γύρισε πίσω. Τον σταμάτησε ο στρατός του Πλαστήρα, του είπε πως τώρα πια έκλεισε ο δρόμος. Τον βγάλανε στα Καρδάμυλα και ήρθε μετά και μας βρήκε με τα πόδια. Στην αρχή τα προς το ζην της οικογένειας τα εξασφάλιζε ο μεγάλος αδερφός". 

"Ο Αντώνης πήγε με τους Αμερικάνους και έκανε το μάγειρα σε νοσοκομεία. Είχαν κάνει νοσοκομείο στη Μυτιλήνη. Έβαζε σ' ένα τσουβάλι τρόφιμα, ψητά, αυγά για όλους. Αυτός ο άνθρωπος μας έσωσε - έτρωγαν τρεις οικογένειες. Αφού ήρθα εδώ παντρεύτηκα με προξενιό. Πρώτα ήθελαν να πάω στην Αμερική. Η μάνα μου μου είπε αν πας εκεί θα πεθάνω. Είπα ότι θα μείνω και ο θεός να με προστατεύσει. Και μου έφερε άνδρα πλούσιο, όχι στην τσέπη αλλά στην ψυχή".

Οκτάβιο & Μέλπω Μερλιέ

Επίσημος Δικτυακός τόπος Ελλήνων Μικράς Ασίας Ίδρυμα Οκτάβιο και Μέλπως Μερλιέ.

Αρχική πηγή: Εφημερίδα Βούλας "Δημοσιογράφος" - Έρευνα για καταγραφή προφορικών μαρτυριών από τη Βούλα που διασώζουν μνήμες της ελληνικής Μικράς Ασίας. Γιώργος Λαουτάρης

Μίκης Θεοδωράκης - Ασίκικο Πουλάκι (Μνήμες Μικρά Ασίας) / Στίχοι Μιχάλης Γκανάς