Ο Γκυστάβ Φλωμπέρ αγωνίζεται μόνος εναντίον όλων

Εφηβος επιτηδευμενα μισανθρωπος

Ο Γκυστάβ Φλωμπέρ είναι ακόμη έφηβος, δεκαέξι στα δεκαεπτά, όταν γράφει - το δεύτερο εξάμηνο του 1838 - τις "Aναμνήσεις ενός τρελού". Kάτω από τον αστερισμό του ρομαντισμού, του κυρίαρχου λογοτεχνικού ρεύματος εκείνων των ημερών, εγκυμονούν ήδη και μερικά από τα γνωρίσματα που θα τον καταστήσουν, δεκαετίες αργότερα, πατέρα του ρεαλισμού και πρόδρομο του μοντερνισμού.

Δεν είναι εύκολο να κατατάξει κανείς αυτό το πρωτόλειο (1838, σε ηλικία 17 ετών!), σε κάποιο καθαρόαιμο λογοτεχνικό είδος.
Στέκεται μετέωρο ανάμεσα στην αυτοβιογραφία και στο αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα, στην εξομολόγηση και στην κατασκευή. Διόλου τυχαία δίχασε τους κριτικούς. Ο Αλμπέρ Τιμποντέ το χαρακτηρίζει «μια απλή αυτοβιογραφία και όχι μια μυθιστορηματική γραφή». Για τον Ζαν Μπρινό είναι «εντελώς αληθινό». Ο Πιέρ Ντοζ το εκλαμβάνει ως μια «αυτοβιογραφία άσχημα μεταμφιεσμένη». Ο Ζακ Ντουσέν, απεναντίας, ισχυρίζεται ότι η αφήγηση του Φλωμπέρ δεν ενέχει καμία αξία μαρτυρίας, είναι μια λογοτεχνική άσκηση «με τον τρόπο του Ρουσώ». Ο Ζαν Ζακ Ρουσώ περιλαμβανόταν σίγουρα στα διαβάσματα του βιβλιοφάγου έφηβου Φλωμπέρ. Ανάμεσα στους αγαπημένους του ήταν και ο Σαίξπηρ, ο Μπάιρον, ο Γκαίτε, ο Σατομπριάν.

«Θυμάμαι», γράφει, «με πόση ηδονή καταβρόχθιζα, τότε, τις σελίδες του "Βύρωνα", και του "Βέρθερου", με πόση περιπάθεια διάβαζα τον "Άμλετ", τον "Ρωμαίο", και τα φλογερότερα έργα της εποχής μας, όλα αυτά τα έργα τέλος πάντων, που θεριεύουν τις ηδονές της ψυχής ή που την κάνουν να φλέγεται από ενθουσιασμό».

Το πάθος, η ζωή πέρα και πάνω από τα κοινά μέτρα, ήταν το σήμα κατατεθέν του βυρωνικού ήρωα, και, μολονότι ο κατοπινός Φλωμπέρ θα τον απαρνηθεί μετά βδελυγμίας, ο έφηβος Φλωμπέρ θα φλέγεται να του μοιάσει. Αυτός ο πρώιμος Φλωμπέρ, μεγαλόστομος κι ενθουσιώδης, επιτηδευμένα μισάνθρωπος - ο βυρωνικός ήρωας, ας μην το ξεχνάμε, αγωνίζεται μόνος εναντίον όλων - αναδύεται από τις «Αναμνήσεις ενός τρελού».

Κοκκος Αμμου

Υπόθεση Οι αναμνήσεις ενός τρελού (Mémoires d'un fou) - 1838, Α΄ έκδοση (Henri Floury editeur) και οριστικός τίτλος 1901.
Ο νεαρός αφηγητής γοητεύεται από την παντρεμένη Μαρί που γνωρίζει στις διακοπές του στην Τρουβίλ. Γνωρcίζεται μαζί της και η φιλία τους περιορίζεται σε ρομαντικούς περιπάτους στην πόλη και τα περίχωρα.

Το να της εξομολογηθεί τον έρωτα του στέκεται ακατόρθωτο, καθώς δεν το αποτολμά: εκείνος ένας έφηβος νεαρός, εκείνη μια παντρεμένη γυναίκα. Έτσι εξακολουθεί να κυριαρχείται από το πάθος του το οποίο το κρατά κρυφό: ένα ιδεαλιστικό ρομαντικό καταφύγιο της ψυχής του. Ώσπου παριστάμενος - κάπου κρυμμένος, στους ερωτικούς εναγκαλισμούς του ινδάλματος του με έναν άλλον άνδρα και το πάθος του ζευγαριού, απογοητεύεται, και τρελός από ζήλια καταριέται το πάθος που τον κυρίευσε.

Όμως μη μπορώντας να απαλλαγεί από αυτό, γυρίζει στην Τρουβίλ αναπολώντας τους κρυφούς περιπάτους, τις βαρκάδες, τις τόσες κοινές τους συμπάθειες, καθώς οι αναμνήσεις από τις μέρες και ώρες που πέρασαν μαζί, όλο και ζωντανεύουν.

Σύντομη Ανάλυση: Αυτό το πρωτόλειο αποτέλεσε το προσχέδιο για την κατοπινή "Αισθηματική Αγωγή" (40 χρόνια μετά), με θέμα πάλι τον έρωτα με μια παντρεμένη γυναίκα, του κατά πολύ νεώτερης του αφηγητή. Από την εποχή του σύντομου (164 σελίδες) αυτού μυθιστορήματος, δεν υπάρχει γνώρισμα του ρομαντισμού που να μην το μηρυκάζει, καθώς παρεμβάλλει τις σχοινοτενείς απόψεις του, στην ούτως ή άλλως υποτυπώδη, καθαρά προσχηματική πλοκή.

Τι είναι ο άνθρωπος κατά τον Φλωμπέρ; «Κόκκος άμμου ριγμένος στο άπειρο από άγνωστο χέρι, έντομο δύσμοιρο μ' αδύναμα πόδια πασχίζοντας να κρατηθεί απ' όλα τα κλαδιά, πάνω απ' το χείλος της αβύσσου [...] το μεγαλείο της σκόνης, ο μεγαλειότατος του τίποτα!». Αξίζει τουλάχιστον, αυτό το ασήμαντο κι εύθραυστο πλάσμα να τύχει της συμπάθειάς μας; Κάθε άλλο. Ο επηρμένος νεανίας απεχθάνεται το ανθρώπινο είδος, ήδη από το γυμνάσιο: «Σε ηλικία δέκα ετών απέκτησα μια βαθιά αποστροφή για τους ανθρώπους».

Όλες οι ανθρώπινες έγνοιες τού φαίνονται χυδαίες. Ο ίδιος ο έρωτας, όπως τον βιώνει η πλέμπα, φαιδρός: «Δυο όντα ριγμένα στη γη κατά τύχη, κάτι συμβαίνει κι ανταμώνουν, αγαπιούνται, επειδή το ένα είναι γυναίκα και το άλλο άντρας [...] να τους ζευγάρωσαν κιόλας, με τρόπο γελοίο, με βογκητά και αναστεναγμούς, φροντίζοντας ν' αναπαράγουν έναν ακόμα ηλίθιο πάνω στη γη, έναν δυστυχισμένο που θα τους μιμηθεί».

Croisset  sur Seine - Pavillon Flaubert (Γ΄)

Πέθανε από εγκεφαλικό το 1880, στα 59 του χρόνια κι αφού είχε αφήσει προ πολλού πίσω του τον ρομαντισμό της νεανικής ηλικίας. Στις «Αναμνήσεις ενός τρελού» - «τρελός» με την έννοια του «σκεπτικιστή» - μπορεί να εξορκίζεται ο αγοραίος έρωτας των κοινών θνητών, αλλά εξυμνείται ο ρομαντικός έρωτας των ευγενικών ψυχών. Έναν παρόμοιο έρωτα, θνησιγενή και ανέλπιδο, έζησε αυτός ο μάλλον αντιπαθής αλαζόνας στο πρόσωπο της Ελίζας Σλέσινγκερ, παντρεμένης, με παιδί, έντεκα χρόνια μεγαλύτερής του. Τον εν λόγω έρωτα εξιδανικεύει στις «Αναμνήσεις» - εδώ η Ελίζα μετονομάζεται σε Μαρία - και την εν λόγω μούσα θεωρεί, στα δεκαεπτά του, ότι ουδέποτε πρόκειται να ξεπεράσει.

Όπως γνωρίζουμε από τη βιογραφία του, την ξεπέρασε άνετα. Πρόδωσε τόσο τη ρομαντική του ερωμένη όσο και τον ίδιο τον ρομαντισμό. Ευτυχώς για τη λογοτεχνία. Όπως γράφει και ο Ρολάν Μπαρτ: «H λογοτεχνία, από τον Φλωμπέρ και μετά, είναι μια προβληματική της γλώσσας». Ίχνη αυτής της προβληματικής - στη δύναμη, κυρίως των εικόνων - μπορούμε να εντοπίσουμε και στο πρωτόλειό του. Αξίζει να παραβλέψουμε τις αδυναμίες του. Διάβολε!. Ήταν ακόμη οικότροφος.

Croisset  sur Seine Canteleu - Pavillon Flaubert

H Γαληνη του Ταφου

Όπως κάθε ρομαντικός άξιος του ονόματός του, ο νεαρός Φλωμπέρ λατρεύει - για την ακρίβεια: αποζητάει - τον θάνατο και την τέχνη, το πιο ευγενές υποκατάστατο του θανάτου. Οι «Αναμνήσεις ενός τρελού» βρίθουν από πεισιθάνατες σκέψεις. Τη ζωή την αντιλαμβάνεται ως «θάνατο χωρίς την ανάπαυση του τάφου». Μακαρίζει τους νεκρούς: «Σκεφτόμουν πολύ καιρό τους πεθαμένους μέσα στους τάφους τους, τους ατελείωτους αιώνες που μένουν ακίνητοι κάτω απ' τη γη, μια γη γεμάτη θόρυβο, κραυγές κι οχλαγωγία, κι εκείνοι τόσο ήρεμοι, μέσα στα σάπια φέρετρα και η αλγεινή σιωπή τους να διακόπτεται, ενίοτε, από μια τρίχα που πέφτει ή από κάποιο σκουλήκι που γλιστρά πάνω σε ένα απομεινάρι σάρκας».

Χωρίς την ενασχόληση με την τέχνη, τίποτε δεν θα εμπόδιζε τον νεκρόφιλο έφηβο ν' αποζητήσει εμπράκτως τη γαλήνη του τάφου. Έτσι διατεινόταν τουλάχιστον. Στην πραγματικότητα γαντζώθηκε από τη ζωή όσο λίγοι, παρότι φιλάσθενος κι επιληπτικός. Πέθανε από εγκεφαλικό το 1880, στα 59 του χρόνια κι αφού είχε αφήσει προ πολλού πίσω του τα "φληναφήματα του ρομαντισμού" —Gustave Flaubert Βιογραφία

Αρχικό κείμενο (μόνο) πηγή - "ΤΑ ΝΕΑ"

• Σχετικα

• Portail Internet des Bibliothèques de Rouen, Wikipedia org, Gustave Flaubert, The free dictionary com, g. flaubert
• Bibliothèques de Rouen, Croisset - Commune de Canteleu, Rouen France, "Μémoirs d' un fou" - pdf, en.fr.
• Croisset
• (Γ΄) Pavillon flaubert (Par Guillaume Paumier